Een Neogotische Hanger, Wièse

Dit 18-karaats gouden collier is vervaardigd door de Franse goudsmid Louis Wièse in Parijs, aan het einde van de 19e eeuw. De opengewerkte, gegoten hanger is uitgevoerd in de neogotische stijl. In het midden van de hanger is het hoofd van een jongeman met hoed driedimensionaal weergegeven, omlijst door een vensterwerk van acanthusbladeren. In de originele ketting zijn zes ovale, opengewerkte ornamenten verwerkt. Drie daarvan hebben verschillende hoofden van jongemannen. De andere drie hebben groteske maskers: een duiveltje, een nar en een satyr. De opengewerkte schakels doen denken aan motieven uit de architectuur en dan met name aan die van ramen uit Gotische kathedralen en aan de plantenranken uit laatmiddeleeuwse boekverluchtingen.
Toch is het ontwerp net iets anders dan de ontwerpen uit de late middeleeuwen. Het is een vrije interpretatie van historische motieven en wordt neogotiek genoemd.

Neogotiek

Deze 19e-eeuwse stroming vindt zijn oorsprong in Engeland. Het is een reactie op de strakke, koele vormen van het classicisme met zijn uitgesproken rationele karakter. Men kreeg een romantische belangstelling voor de middeleeuwen en meende dat de gotiek daarvan de ultieme uiting was. In eerste instantie zien we deze belangstelling terug in de literatuur waar een nieuw genre verschijnt, de historische roman, een fictief verhaal in een historisch geschiedkundig correct kader. Ridders en jonkvrouwen beantwoordden aan het romantische ideaal van de Victoriaanse tijd. Een van de bekendste voorbeelden hiervan is de roman 'Ivanhoe', in 1819 geschreven door de Engelse Walter Scott. Door deze verhalen wordt de interesse voor de Middeleeuwen gewekt en worden Gotische elementen ook in de architectuur toegepast.

Strawberry Hill

Het eerste voorbeeld van de Neogotische architectuur dateert echter al uit de 18^e eeuw. In 1749 koopt Horace Walpole, zelf schrijver van Gotische verhalen, een buitenverblijf in Twickenham aan. Hij vormt wat toen een paar huisjes waren om tot zijn visie op een 'klein gotisch kasteel' met torentjes, kantelen en een ronde toren. Dit buiten, Strawberry Hill, genaamd wordt zeer populair en was een belangrijke factor in het ontstaan van de gotische Revival-architectuur die in de 18e en 19e eeuw groeide, waarbij het zich liet inspireren door gotische kathedralen in heel Europa.

Frankrijk

De neogotiek komt in Frankrijk onder de aandacht door de restauratiewerkzaamheden van de architect Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc (1814-1879). Vele kathedralen die tijdens de barok en de Franse Revolutie in verval waren geraakt, werden onder zijn leiding gerestaureerd. Hij werkte onder meer aan de Notre-Dame in Parijs en de kathedralen in Amiens, Chartres, Reims, Sens en Toulouse. Hierbij voegt hij ook elementen toe. Met elegante spitsbogen, sierlijke torentjes en versierde kruisribgewelven maakt hij de gotiek mooier dan deze ooit is geweest. Naar de huidige maatstaven wordt het werk van Viollet-le-Duc gezien als te vrij, te persoonlijk en te fantasierijk voor een restaurator, maar in de 19de eeuw werd deze manier van werken juist hogelijk gewaardeerd.

Juwelen

De sierlijke lijnen van de raamtraceringen, drie- en vierpassen, visblaas, druppel en de hol en bol gebogen driehoeken, leenden zich bij uitstek om uitgevoerd te worden in goud. Deze decoratieve elementen uit de gotiek zien we ook terug in de juwelen. Met name de vensters van de kerken vormden een grote inspiratiebron. Dat zien we ook terug bij deze hanger. Hierbij heeft Wièse de motieven uit de Middeleeuwen en de Renaissance precies op eenzelfde manier toegepast als een Horace Walpole of een Viollet-le-Duc toe: als een vrije interpretatie.

Jules en Louis Wièse

Het werk van de maker van deze hanger, Louis Wièse (1852-1923), is onlosmakelijk verbonden met dat van zijn vader Jules. Jules Wièse was een bekende, in 1818 in Berlijn geboren goudsmid, opgeleid door Johann Georg Hossauer, goudsmid van het Pruisische hof. Hij emigreert naar Parijs, waar hij eerst voor Jean Valentin Morel werkt en in 1839 aan de slag gaat in de werkplaats van François-Désiré Froment-Meurice (1802-1855). Later wordt hij daar het hoofd van de werkplaats. In 1844 richt Jules Wièse zijn eigen werkplaats op, in de Rue Jean-Pain-Mollet 7, alwaar hij 25 medewerkers in dienst heeft. Hoewel hij voor zichzelf begint, en ook samenwerkt met andere Parijse juweliers en goudsmeden, blijft hij tot 1855 opdrachten voorzijn voormalig werkgever Froment-Meurice uitvoeren. Wièse heeft een voorkeur voor de esthetiek van decoratieve motieven uit de Middeleeuwen en de Renaissance. Wièse wint verschillende prijzen voor zijn vakmanschap, onder andere op de beroemde Wereldtentoonstelling van 1855 in Parijs en die van 1862 in Londen. In de Engelse pers wordt Wièse geroemd als een van de meest prominente en verdienstelijke Franse fabrikanten.

Eigen Meesterteken Louis

In 1852 wordt zijn zoon Louis geboren, die later bij hem in de leer gaat en in 1880 de zaak overneemt. Pas na de dood van zijn vader laat hij zijn eigen stempel maken. Vandaar dat juwelen met zijn meesterteken gedateerd worden als ná 1890, het jaar waarin hij zijn eigen meesterteken laat registreren. Louis houdt vast aan zijn vaders’ kenmerkende historische neogotische en neorenaissance stijlen, zelfs als de Art Nouveau opkomt en in de mode is. Enkele van de stukken met Louis’ stempel zijn stilistisch zo verwant aan eerdere stukken van zijn vader uit de jaren ’50 en ’60, dat er wordt aangenomen dat hij oude mallen van zijn vader gebruikte en diens ontwerpen opnieuw uitbracht. Ook met deze hanger zet hij de stijl van zijn vader voort. Juwelen van Louís zijn te vinden in collecties van het British Museum en het Victoria & Albert Museum in Londen en het Musée des Arts Décoratifs in Parijs.

Gekeurd op de achterzijde van de hanger met het firmastempel Wiese in gotische kapitalen en het meesterteken van Louis Wièse: Wiese tussen twee sterren, in een liggende ruit. Dit meesterteken is ook afgeslagen op het laatste oog van de ketting. Op het collier is twee maal de adelaarskop afgeslagen, het Franse gehalteteken voor 18 karaat goud.