Deze door René Lalique gemaakte zeshoekige hanger bestaat uit een zeer verfijnde, in kristalglas gegraveerde reverse intaglio van Mélusine, een sierlijke sirene met een dubbele vissenstaart. De achttien karaat gouden omlijsting is op iedere hoek met geëmailleerde doornen en distelbloemen gedecoreerd. De bijbehorende ketting bestaat uit getordeerde langwerpige gouden staafjes, die in dezelfde zee-groene kleur zijn geëmailleerd. De kleur sluit perfect aan bij de groene zweem in het glas, wat een zeer geraffineerd effect geeft.

Originele Factuur

Deze hanger is steeds in de familie van de eerste eigenaar gebleven en door vererving bij de laatste eigenaren terechtgekomen. Uit het originele betaalbewijs blijkt dat deze hanger met sirene op 12 oktober 1912 werd gekocht door Monsieur Rempler, woonachtig op 37 Boulevard Bourdan, vlak bij de Bastille in het 4de arrondissement. Hij betaalde er 800 Franse Francs voor in de chique winkel van René Lalique op Place Vendôme.

Ontwerptekening

De ontwerptekening waarnaar deze hanger is gemaakt, is afgebeeld in het standaardwerk dat Sigrid Barten in 1987 over Lalique schreef, alwaar het wordt gedateerd rond 1900-02. Het bijschrift vermeldt een met diamanten bezette frame en een hangende vierkante steen, maar van Lalique's werk is bekend dat de uiteindelijke uitvoering van zijn juwelen kan verschillen.

Reverse Intaglio

De techniek die Lalique bij deze hanger heeft toegepast, wordt reverse intaglio genoemd. Hierbij is de afbeelding onder het oppervlak van het glas te zien. Dit effect is bereikt door de afbeelding van de sirene uit de achterzijde van het glas weg te snijden en te graveren. Intaglio is het tegenovergestelde van Cameo, waarbij juist de achtergrond van de uiteindelijke afbeelding wordt weggesneden.

Melusine

Mélusine is een waternimf of sirene, vaak afgebeeld als een vrouw met een vissenstaart. Ze wordt soms weergegeven met vleugels, twee staarten of beide. Verhalen over sirenen en zeemeerminnen gaan terug tot in de oudheid. Ze hadden een moralistische connotatie en werden gebruikt om mensen te waarschuwen voor het kwaad van de vrouwelijke, seksuele verleiding. Mélusine is een terugkerend onderwerp in de ontwerpen van René Lalique.

Op zaterdagen moest hij haar alleen laten.

In de 14de eeuw werd het verhaal van Mélusine in opdracht van Jean, de hertog van Berry, door Jean d’Arras opgeschreven. Volgens de legende was Mélusine door haar moeder vervloekt en werd zij iedere zaterdag half-slang totdat ze zou trouwen met een man die haar privacy zou gunnen en haar zou accepteren zoals zij was. Ze trouwt met Raymondin, een edelman, die zij belooft rijk en beroemd te maken, op één voorwaarde: dat hij haar op zaterdagen alleen laat. Raymondin houdt zich aan de voorwaarde, totdat hij door zijn familie wordt overgehaald haar toch te bespioneren. Wanneer hij zijn woord breekt, verlaat zij hem, alleen terugkerend voor haar kinderen of om haar verplichtingen van de vloek te vervullen door te waarschuwen voor naderend onheil of de dood. Mélusine wordt geassocieerd met de Anjou dynastie uit Lusignan, een machtig adellijk geslacht dat in de 12e en 13e eeuw over een groot deel van Frankrijk heerste, die zij zou waarschuwen voor de dood of voor veranderingen.

Fascinatie voor Glas

Lalique wordt gezien als een van de belangrijkste kunstenaars van de art nouveau. Hij was de eerste die juwelen van glas maakte in plaats van edelstenen, wat rond 1900 revolutionair was. Juwelen van goud en kostbare edelstenen droegen immers bij aan de status van de adel en gefortuneerden. Lalique vond dat niet de prijs van de materialen, maar het ontwerp en de uitstraling bepalend waren voor de waarde en schoonheid van een sieraad. Met glas kon hij ook meer experimenteren met vormen en kleuren dan met edelstenen. In 1890, als hij zijn derde atelier opent in de Rue Thérèse in Parijs begint hij al te experimenteren en te ontwerpen met glas.

In talloze juwelen geeft hij glas de hoofdrol

In 1898, na de slepende scheiding van zijn eerste echtgenote, huurt Lalique een glasfaciliteit in Clairefontaine, in de buurt van Rambouillet, niet ver van Parijs. Daar vangt hij al aan met het experimenteren met glas met de hulp van zijn goede vriend Jean Ringel d’Illzach. In talloze juwelen geeft hij glas de hoofdrol, in de vorm van emaille of als ware het fonkelende edelstenen. Op kleurloze platen kristalglas brengt hij een geslepen reliëf aan met op de oudheid geïnspireerde motieven, zoals te zien is bij deze hanger.

Tekentalent

Als René Lalique (1860-1945) op tweejarige leeftijd met zijn ouders naar Parijs verhuist, komt hij in de vakanties terug naar zijn geboortedorp Aÿ in de Champagnestreek. Samen met zijn grootvader van moeders kant trekt hij urenlang de wijngaarden, bossen en velden in, zich onderdompelend in de natuur. Hij observeert en tekent hetgeen hij ziet. Die liefde voor de natuur heeft een blijvende invloed op zijn latere artistieke carrière. Aan de vele minutieus uitgewerkte sieraadstudies die hij later maakt zien we dat Lalique het rijk der planten en dieren tot in de kleinste details heeft bestudeerd, ontleed en onderzocht.

Londen

Zijn ouders stimuleren Lalique om zijn talent verder te ontwikkelen door hem tekenlessen te laten volgen. Op twaalfjarige leeftijd wint hij de eerste prijs bij een tekenwedstrijd aan het collège Turgot in Parijs. Na zijn opleiding aan de Ecole des Arts Decoratifs en een stage bij Louis Aucoc (1850-1932) waar hij technieken om juwelen te maken leert, vertrekt hij naar Londen, waar hij in Sydenham aan de school voor Art, Science en Literature studeert. Hier maakt hij kennis met de ideeën en kunst van het Pre-Raphaëlische Broederschap en de daaruit voortvloeiende invloedrijke Arts & Crafts movement, hetgeen hem, samen met de Japanse kunst, in grote mate beïnvloed moet hebben.

Parijs

Na zijn tweejarige verblijf in Londen, keert hij in 1880 terug naar Parijs om als onafhankelijk juwelenontwerper en illustrator van juwelen te werken. Zijn talent valt onmiddellijk op en hij krijgt onder meer opdrachten van zijn oude leermeester Aucoc, maar ook van Boucheron, Cartier en Maison Vever. De volgende stap in zijn carrière is de overname van het atelier met werknemers van Jules Destapes op Place Gaillon. Deze overname werd mogelijk gemaakt door de aanzienlijk gefortuneerde Marie-Françoise Lambert, aan wie zijn moeder hem had voorgesteld en gekoppeld. Het verstandshuwelijk houdt niet lang stand, maar Lalique weet furore te maken als ontwerper en zijn naam is gevestigd. In 1890 werkt hij voor René Bing en geldt hij als de belangrijkste juwelenontwerper van de Art Nouveau, met flora, fauna en vrouwelijke vormen als belangrijkste inspiratiebronnen.

Avant-Garde Juwelen voor de Elite

Als René Lalique op de Exposition Universelle van 1900 in Parijs bij Bing een serie juwelen met elegante gevleugelde vrouwfiguren tentoonstelt, wordt hij op slag wereldberoemd. Zijn werk heeft dan al een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Naast de geijkte kostbare, ‘edele’ materialen, paste hij andere, natuurlijke en goedkopere materialen als hoorn, ivoor, glas, email, en halfedelstenen toe in zijn juwelen. De waarde van de sieraden ligt niet langer in de intrinsieke waarden van de materialen, maar in de artistieke waarde van het object. Het avant-garde juweel voor de elite is geboren.

Marked with the maker’s mark of René Lalique and signed Lalique, and the French control mark for 18 carat gold. With original receipt of the purchase in 1912.