Zilveren Boekband

Boeken en bijbels met zilveren of zelfs gouden sloten zijn in de afgelopen eeuwen veelvuldig gemaakt. Rijk bewerkte, geheel zilveren boekbanden zoals dit exemplaar, zijn echter uiterst zeldzaam en waren alleen voorbehouden aan de elite.  Er zijn slechts enkele uiterst verfijnd gedecoreerde zilveren boekbanden bekend die in en rond Amsterdam zijn gemaakt.

Zowel het voor- en achterplat en de rug van deze boekband zijn volledig van zilver gemaakt, met zeer fijn gegraveerde en vervolgens uitgezaagde florale motieven. Het decor is opgebouwd uit doorlopende bladranken die over iedere zijde krullen. Daarin zijn verschillende soorten bloemen en granaatappels te zien, omlijst door een gegraveerde rand met gestileerd acanthusbladmotief. In het midden van het voorplat is een medaillon verwerkt waarin St. Jozef staat afgebeeld en op het achterplat de Maagd Maria met Kind. Aan beide kanten is onder het medaillon een gevleugeld engelenkopje tussen de bloemranken verwerkt. De twee zilveren klampen, waarmee het boekje wordt gesloten, zijn opengewerkt. De sneden, de afgesneden randen van het boekblok, zijn verguld; een oude boekversieringstechniek die vooral bij kostbare drukken werd uitgevoerd. Ook de kapjes, de omgezette rand van de rugbekleding bij kop en staart van de boekband, zijn mooi uitgewerkt met een decor van granaatappels met een tulp ertussen.

Boekbanden

In navolging van de Kopten werden boekbanden ook in Europa al vanaf de zevende eeuw voorzien van geheel of gedeeltelijk metalen sluitwerk. Hiermee werden de platten bij elkaar gehouden als het boek werd dicht gedaan om zo de inhoud te beschermen tegen vocht of weersinvloeden en tegen ongedierte, zoals insecten of muizen. Naast deze praktische functie kregen boeken bovendien extra aanzien als er (edel)metaal op de sluitingen was aangebracht. Het waren overwegend folianten die sloten en beslag met metaal kregen, voornamelijk van messing. Later werden ook kleine boekbandjes met metalen sluitwerk verfraaid. In Nederland heeft dit fenomeen vanaf de zeventiende eeuw opgang gemaakt. 

Ontwerptekeningen

De decoratie van deze zilveren band is duidelijk geïnspireerd op de ontwerptekeningen van Johannes Jacobszoon Folkema, die rond deze tijd ook ter inspiratie dienden voor decoratie in cut- card-techniek. Deze techniek werd gedurende een relatief korte periode, tussen c. 1690 en 1715, toegepast. De bloem- en bladmotieven op deze boekband vertonen grote verwantschap met enkele series prenten van zijn hand die rond 1695 in Amsterdam verschenen onder de naam Doorgebroken Zilver-Smidswerk.

Het Paradysken de Hemels

Deze zilveren band bevat een huis- en kerkboek voor Rooms-katholieke Amsterdammers die in het destijds protestantse Amsterdam hun missen in besloten huiskerken moesten houden. Naast alle Christelijke feestdagen van 1706 tot 1730 zijn ook alle gebeden die door het jaar heen benodigd waren erin opgenomen. Van Oeffeninge des morgens, Om den Dagh Godtvruchtelijck over te brengen tot aan de Vesper Psalmen, met achter in een handige Tafel (inhoudsopgave). Alhoewel er destijds veel (her-) drukken van deze titel zijn verschenen staan er nu nog slechts zes andere exemplaren van dit boekje in Nederland geregistreerd, die zich allen in (Universiteits) Bibliotheken bevinden. Geen van deze exemplaren heeft een zilveren boekband.
In 1750 werd een nieuwe versie uitgebracht “Het Vermeerdert Paradysken” die tot diep in de negentiende eeuw in rooms-katholiek Nederland tot de meest populaire onder de dikkere gebedenboeken behoorde en ook enige tijd vanuit Turnhout en Mechelen werd verspreid.

Kerkelijke Goedkeuring

De titelpagina geeft naast de titel, onder het gegraveerde titelvignet nog meer informatie over dit boekje weer.  Onderaan deze pagina staat de naam van de drukker vermeld, Eugenius Henricus Fricx die in Brussel gevestigd was, met daarbij de naam van de verkoper waarvoor hij het boek gedrukt heeft: Cornelis Stichter, boeckverkooper in de Amsterdamse Kalverstraet, 1705. 
Achter in het boekje is de approbatie- goedkeuring- van 29 juli 1675 te vinden, van P. de Roeck, censor of boekenkeurder uit Brussel. Een dergelijke kerkelijke goedkeuring was destijds verplicht en moest plaatsvinden in het kerkelijk district van de drukker of van de boekverkoper. Deze precensuur moest voorkomen dat ketterse opvattingen schriftelijk gingen circuleren of, dat dictaten waarvan de tekst ‘bedorven’ was verspreid werden op de universiteiten. Op deze laatste pagina staat ook een extract van Privilegie, gedateerd 29 May, 1700 waarin staat dat Eugenius Fricx gedurende 9 jaren het alleenrecht heeft dit boek te mogen drukken. 

Eugenius Henricus Fricx

De Brusselse drukker van dit boekje, Eugenius Henricus Fricx (1644-1730), was de zoon van een fourniturenhandelaar. Hij trouwde met Barbe Mommaert en kwam daardoor in een familie van boekdrukkers terecht. Haar broer, Jan II Mommaert was actief als drukker. Fricx volgde zijn zwager in 1670 op en werd de grondlegger van een belangrijke drukkersdynastie in Brussel. Hij werd zelfs ‘Imprimeur de Sa Majesté’ in 1689  en van Zijne Keizerlijke en Katholieke Majesteit (1715). Dit Paradysken des Hemels drukte hij voor Cornelis Stichter, een bekende boekverkoper in de Kalverstraat in Amsterdam.

Herkomst

Deze boekband is in de 19e eeuw in het bezit geweest van de Engelse familie Bateman. Op de Ex Libris aan de binnenzijde van het voorblad staat het wapen afgebeeld van deze protestantse familie. De familie Bateman wordt voor het eerst teruggevonden in Engeland in het midden van de 15e eeuw. Waarschijnlijk is deze boekband in het bezit geweest van Richard Thomas Bateman (1794-1853). Hij huwde in 1820 Maria Magdalena Willoughby, die Rooms-katholiek was en blijkt zichzelf ook tot dat geloof bekeerd te hebben. Het echtpaar kreeg veertien kinderen en woonden op verschillende adressen rond Bath. Op de laatste pagina achter in het boek is een collectie sticker aangebracht met de initialen RM van Robert May. May was firmant bij de Amsterdamse bank Lippmann, Rosenthal & Co aan de Nieuwe Spiegelstraat en had een aanzienlijke collectie schilderijen, porselein en zilver.  Op de zilveren omslag van de achterzijde staan tevens de initialen A.M.C.G. gegraveerd van een ongeïdentificeerde eigenaar.

Datering

De enkele tot nu toe bekende Nederlands zilveren boekbanden zijn niet voorzien van zilverkeuren en worden op basis van stilistische gronden, vaak in combinatie met de datering van het boekwerk wat het bevat, geplaatst in de eerste kwart of ieder geval eerste helft van de 17e eeuw. 
Deze zilveren band is echter de enige die we kennen die volledig gekeurd is. Naast het stadskeur van Amsterdam is tevens het keur met de Hollandse leeuw afgeslagen hetgeen na 1663 verplicht was in de provincies Noord- en Zuid Holland. Ook is de jaarletter R afgeslagen. Gezien het model van het stadskeur is dit de jaarletter van 1703.  

Dit boekbandje staat afgebeeld in deel II van de boeken over Nederlands zilver van J.W. Frederiks, alwaar het gedateerd wordt als 1671. Door het model van het stadskeur kunnen we deze boekband precies dateren in 1703 wat overeenkomt met het ontwerp van de decoratie in het zilver naar voorbeeld van de prenten van Folkema en de datum van het boekje wat erin zit. Het meesterteken is helaas onleesbaar.

Share

    This site is protected by reCAPTCHA and the Google Privacy Policy and Terms of Service apply.

    Previous item Zilver overview Next item

    Join our newsletter

    Sign up
    Meld je aan voor onze nieuwsbrief en blijf op de hoogte van onze collectie, beurzen en de laatste nieuwsberichten.